ROMA

I.

ROMA

Latii in Italia urbs, de cuius origine et conditore diversa legimus apud auctores. Receptissima opinio est, a Romulo et Remo fratribus conditam fuisse, unde et nomen acceperit, an. primô septimae Olympiadis, teste Dionysiô Halicarnasseô, quâ tempestate Achas Iudaeorum rex regnavit A. M. 3118. Aprilis 21. Alii vero ante Romulum conditam volunt, et appellatem Valentiam initiô, quod nomen in arcano olim erat, nec efferri licebat, deinde Romam ab Euandro Arcade, a Graeco Ρ῾ώμη Robur, quod nomen servait, licet Commodus Imperator eam Coloniam Commodianam, Gothus quidam R. Gothiam etc. voluerint appellare. Vid. Gloss. Ρ῾ώμη Valentia: Romam alii sic vocant a muliere Rome, quam quidam Telephi filiam, Aeneae nuptam; alii Ascanio natam, Aeneae neptem; alii Aesculapii filiam, uti tradti Marinus, sive Marianus Lupercaliorum poeta, cuius hi versus, quiapud Servium leguntur ad Eclog. 1. ita digerendi sunt, et concipiendi.

Roma ante Romulum fuit

Et ab ea nomen Romulus

Adquisivit. ——— ———

Sed Diva flava et candida Roma Aesculapi filia.

Novum nomen Latio fecit. Hanc conditricis nomine

Ab ipso omnes Romam vocant.

Nonnulii et appellationem et originem urbis ab Romo. seu Remo Aemathinos filio; alii a Latinorum quodam tyranno eiusdem nominis deduxerunt. Vide Plut. in Romulo, et Solinum, c. 1. Topographiam Urbis Marlianus dedit. Vide et Onuphrium Panvin. l. 1. Com. Reip. Rom. Admiranda Romae peculiari libellô recensuit Lipsius, qui et De magnitudine Romana inscribitur. Pauca, ex immenso dicendorum penu deprompta hîc aspergam. Urbs Roma sedes olim Imperii, diu in Gentilismi tenebris mersa, sub Tiberio I. Euangelii luce collustrata, an a Barnaba, an ab Andronico et Iunia, cognatis Pauli, an ab Urbano. cuius Paulus meminit, an a spectatoribus miraculosae Spiritus S. effusionis, die Pentecostes factae, domum reducibus etc. Vide Pareum in ad Rom. c. 1. dub. 8. et c. 16. Euseb. l. 2. c. 2. Tertullian. Apolog. c. 5. etc. a Paulo Apostolo magnopere praedicante Romanorum sidem, epistolâ insigni honroata est: post aliquern dein temporis decursum sensim a primaeva puritate ita descivit, ut cum sub Imperatorib. Gentilibus dici potuerit:

Sancta est Sanctorum pretiosô sanguine Roma,

ab adversariis postmodum, sub Pontisicibus posterioribus, appelalri solita sit,

Ebria Sanctorum pretionsô sanguine Roma.

Non adversariis solum, sed et in sinu eius natis, Franc. Petrarchâ, Hier. Savanarolâ. Ioh. Baptistâ Mantuanô etc. idpartim obicientibus, partim agnoscentibus et conquerentibus. Condidit eam Romulus quadratam, in montibus Capitolino et Palatino, cum portis 4. Trigonia, Mugonia, Iandina et Carmentali, Postmodum, et reliqui 5. montes intra urbem recepti, ut vere evaderet ἑπταλόφος. Tarquinius Superbus ex vivo lapide muros struxit, qui antea solum lateritii fuerant. Ambitus urbis erat 50. milliar. nunc pars eius decima cecidit, Apocal. c. 11. c. 13. Portae dein 25. fuerunt. vide Potter. de numer. quarum illa, quae hodie Spiritus S. dicitur, olim Triumphalis nomen habuit, quod ex Vaticano in Capitolium per hanc Triumphatores vecti sunt: Eâdem viâ Carolus V. Imperator urbem captam ingressus est, sub tempus renascentis in Germanai, alibique Euangelii. Ex his portis per totidem vias magnô sumptu stratas exitus paruit, nempe Appiam Campaniam, Valeriam, Cassiam, Tiburtinam, Latinam, Praenestinam, Laurentinam etc. aquaeductibus insignibus conspicuas, ut et monumentis demortuorum; cum lex 12. tabb. in urbe nespelito, neve urito, rigide fuerit observata. Pontes hîc olim 8. Sublicius, fortitudine Coclitis et praecipitiô Heliogabali memorabilis: Triumphalis seu Vaticanus, qui ambo hodie destructi: Aelius, hodie S. Angeli: Aurelios seu Ianiculensis, hodie S. Bartolomaei, Fabricius seu Tarpeius, nunc Quatro capi: Senatroius, seu Palatinus, hodie S. Maricae Aegyptiae, inundatione Tiberis destructus: Milvius, victoriâ Constantini M. contra Maxentium inclitus, hodie Mole. Octodecim ibidem olim fontes, quorum 3. praecipui, Virgo, Felix ex Paulina: Columnae et obelisci innunmeri, quarum rudera, Traiani inprimis et Adriani, omnibus admirationi sunt: horum autem, cum antea 45. essent, octo supersunt: Ut de palatiorum, templorum, Amphitheatrorum, imô et cloacarum magnificentia nil addam. Primo sub Regibus, usque adan. 221. Urb. Cond. dein sub Cosulibus, qui Praetores, Tribunos, Quaestores etc. infra se habebant, regimine saepius immutatô, tandem sub Imperatoribus esse coepit, cum Iulius Caesar, ad Pharsaliam, victor, se ipsum dictatorem perpetuum, An. 709. Urb. Cond. qui primus est Aerae Iulianae, appellavit. Numerus, sub Augusto, civium, immensus; sub Tiberio 1600291. fuit: Exercitus terrestris Imperatorum, Appianô et Plutarchô teste, fuit ordinarie peditum 200000. equitum 40000. elephanti 300. currus 2000. Maritimus vero triremium 1500: navium reliquarum 2000. Imo tantae civium opes, ut ultra 20000. essent, quorum quisque iustum exercitum propriis sumptibus alere potuit, etc. Reip. nomen sic in nomen Imperii mutatum, cuius sedem Constantinus M. ὁ κάτεχων, 2. Tessal. c. 2. v. 7. Constantinopolim transtulit: Imperiô post eum, in Orientale et Occidentale divisô: quorum hoc ab Hunnis, Gothis, Vandalis aliis 4. et 5. saeculô misere raptatum et discerptum est, Francis in Gallia, Longobardis in Italia, Gothis in Hispania etc. rerum potitis: dum illud, post varias vicissitudines, tandem sub Turcicum iugum est redactum. Interim splendorem eius Carolus M. in Occidente restituit: rebus postmodum denuo in deterius prolapsis. Sedes Paparum fuit omnium, exceptis Clemente V. Iohanne XXIII. Benedictô XII. Clemente VI. Innocentiô VI. Urbanô V. et Gregoriô XI. qui a Christi A. 1305. usque ad 1376. Avenione degerunt. Saecularibus hi bonis potitisunt, non ex donatione Constantini, quae tabulosa. sed Pipini, Caroli M. Maroziae, etc. Pontifices, et hodie satis amplam ditionem possident, de Imperii iure diu colluctati cum variis Imperatoribus, donec supra omnem cognominatum Deum, vel Numern, 2. Thessal. c. 2. v. 4. emerserunt. Hîc (ubi carne pluit, Serviô Sulpitiô Consule, teste Liviô, l. 3. dec. 1.) plures sub Consulibus in literis, versu praesertim, floruêre. In his Andronicus Epicus, qui sabulas Latinas primus scripsit, ennius Salentinus, Plautus Sarsinas. Naevius Campanus, Pacuvius (nepos Ennii) Brundusinus, Caecilius Gallus, Ennii et Terentiiamicus, Comoediographus, accius Tragoedus, Terentius Comicus, Lucilius Satyrographus ex Aurunca urbe, Turpiloius Comoediographus, Terentii synchronus, Afranius Comicus Terentii aetate, Attilius Tragoedus, Trabeas octavus inter Comicos, Syrius Mimographus libertus sub Cicerone, Licinius Epigram matista, Quintus Catullus synchronus Varronis, Licinius Gallus, Quintus Cornificius, Furius Bibaculus natus Cremonae, Terentius Varro Attacinus synchronus Ciceronis et Hortensii, cum aliis. Ibidem quô die Christus Dominus noster natus est, in Vaticano fons olei erupit, et totô die manavit. Capta Urbs est a Brenno, An. 364. Urb. Cond. Ab Alarico A. C. 410. exitiabili 300. Iuvenum munere, Genserico 455. quô tempore praedictio Vectii Valentis Auguris impleta videtur, de 12. vulturibus Romuli, totseculourm, quibus roma statuta esset, praenuntiis. Tum etiam Regum in vetere territorio Romano numerus in denarium excrevit: Nam Britanni Vortimerum, Saxones Hengistum, Franci Childericum, Burgundiones Gunthericum, Visigethi Theodoricum: Suevi et Alani Riciarium in Galicia et Lusitania, Vandali Gensericum, Alemanni Sumanum, Ostrogothi Theodomirum, Graeci Martinaum Reges habuêre. Ab Odoacro 465. Totila 546. Sed et abeodem reparata, monitu Theodeberti Franci, qui illi filiam suam petenti respondit, Regem Italiae non videri, qui Romam vastâsset. Obsessa est a Longobardis, A. C. 557. quae causa fuit, cur pelagius II. insciô Imperatore esset electus. Iterum ab Agilulpho, quem Exarchus Callinicus irritaverat, A. C. 593. A Leone IV. ampliata, A. C. 852. iterum capta est ab Arnulpho Imperatore lepusculi occasione, A. C. 896. amissa ab Hugone Italiae Rege ob alapam Alberico privigno impactam. A. C. 933. Fame pressa ab Ottone M. ut Leonem a Iohanne pulsum reciperet, A. C. 964. Denuo capta ab Henrico IV. Imperatore custodum negligentiâ A. C. 1084. Pontifice in mole Hadriani obsessô. Intestinis dissidiis quassata A. C. 1146. cum Romani, sacrorum curâ Pontisici relictâ, sibi Patritium crearent, Rem publ. in pristinum statum reducturi: quae lites usquead Clement. III. durârunt. Territa a Friderico II. qui armatus accedens Pontificem, a quo ob Sardiniam Ecclessiae Romanae negatam excommunicatus fuerat, in sum as coniecit angustias, A. C. 1242. Occupata rursus et muris nudata est a Ladislao Apuliae Rege, A. C. 1408. Accedente postmodum Carolô VIII. Galliae Rege, muri Urbis et Arcis Adriani suâ sponte conciderunt, A. C. 1494. Denuo capta a Cardin. Pompeio Columna, 1526. et Carolo V. A. C. 1527. per Connestabilem Borbonium, ubiid mirabile observatum: quod quoties oppugnatio iteraretur, toties nebula caderet, prospectum Pontificiis adimens, ut nescirent, quâ maxime parte hostis irruerent, Camerar. in Hist. Romae captae: Direcpta tum penitus est ab Hispanis inprimis, qui ne sepulchris quidem Pontificum pepercerunt: vide Paul. Iovium in vita Pomp. Columnae. Obsessa quoque postea a Philippo II. per Albanum. qui, ne illa caperetur, transactionem maturavit: Certe prodigio imputatum, quod eâdem nocte Tiberis alveô egressus Mausolaei Adriani propugnacula magna ex parte disiecit. P. Suavis, in Hist. Concil. Trid. Thuan. l. 18. etc. Nihilominus hodieque ampla, opulenta, pulchra et magnifica est. Valdensium hîc Ecclesia, sed elam suisse A. C. 1485. legitur: Cum enim Bohusia Kostca Baro Bohemus. propriis sumptibus Legatos per orbem dimisisset, qui in quirerent, an alicubi Ecclesiae purae reperirentur, nullibi fere reperiri retulerunt, exceptis in Gallia a Italia Ecclesiis Valdensium, ut et in ipfa urbe Roma coetibus occultis, cum quibus a Legatis unio inita, Camerar. in Histor. Fratr. Laetus Comp. Hist. Univ. Numerantur ibi hôc tempore 300000. homines, praeter 8000. Iudaeos, qui separatim habitant, singulisque diebus Sabbathicis contionem audire coguntur: Divisa est nunc in 14. regiones, familiaeque eius nobilissimae sunt, Ursini, Columnae, Contii, Savelli, Farnesii, Caietani, Baglioni, Vitellii, Sfortiae, perreti, Aldobrandini, Boncompagni, Caesii, Altaempsii, etc. Palatiorum elegantissima, Vaticanum, S. Iohannis Lateranensis. Montis Eq. et Moles Adriani seu Castrum S. Angeli Acropolis urbis est, domus 22000. Paroeciae 92. Templa nationalia 41. monasteria virorum 64. virginum 40. Nosocomia 30. etc. Templa autem praecipua, S. Iohannis Lateranensis, quod primarium est, S. Petri Basilica in Vaticano totius orbis facile pulcherrima et sumptuosissima, ad miraculum usque exornata, cui Palatium Pontisic. Vaticanum superbissimum adiacet, S. Pauli extra moenia, S. Mariae Maioris, S. Laurentii extra muros, S. Sebastiani, et S. Crucis Hierosol. Inter quae templum D. Petri aurô, argentô, gemmis, marmore. etc. radiat. Concilia Romae habita, vide apud Morer. Diction. Hist. Eiusdem creberrima mentio in veterib. nummis Imperatorum medii quoque aevi, ut apparet ex notis PERP. PR. PROM. R. RB. RM. RO: ROM. ROMA. ROMB. ROPS. RP. RPS. RS. RT. SMRB: SMRP. quae in iis occurrunt, quod ibi cusi essent, ut videre est hîc passim. Coeterum cur Latinum Urbs nomen ignotum esse voluerint Romani olim, ratio haec. Cum omnes urbes in alicuius Dei essent tutela, mos Romanis fuit arcanus, et multis ignotus,ut cum obsiderent urbem hostium, eamque iam capi posse confiderent, certô carmine evocarent tutelares Deos, quod aut aliter Urbem capiposse non crederent, aut etiamsi posset, nefas existimarent, Deos habere captivos: Quare ipsi romani, tum Deum, in cuius tutela Urbs Roma fuit, tum Urbis Latinum nomen ignotum esse voluerunt, hôc pactô caventes, ne, quod ipsi saepe adversus hostium Urbes fecisse se noverant, idem ipsi quoque hostiii evocatione paterentur, si Tutelae suae nomen divulgaretur, Ita Macrobius, Saturnal. l. 3. c. 9. Vide quoque Sylvium, in Epistol. Virorum illustr. uti de imagine Romae magica, supra Coliseum. Sed Romam antiquam pluribus nuper et doctissime Famianus Nardinus, uti etiam antea Iocobus Laurus, Philippus Cluverius, praeter supra laudatos: Recentem autem Floraventes Martinellus aliique plurimi prolixe descripserunt. Elogia veteris urbis pene sunt infinita, Dionys. v. 354. ubi de Tybride:

Θύμβρις, ὃς ἱμερτὴν ἀποτέμνεται ἄνδιχα Ρ῾ώμην,

Ρ῾ώμην τιμήεςςαν ἐμῶν μέγα οἶκον ἀνάκτων,

Μητέρα παςάων πολίων, ἀφνειὸν ἔδεθλον.

Vult Romam fuisse totius mundi Metropolin. Sic Horat. l. 4. Od. 3. v. 13. Romae, principis urbium. Ab Ammiano, l. 4. Urbs Aeterna dicitur; Sic etiam locis infinitis alibi appellatur, non solum ab mmiano, sed ab ipsis quoque Imperatorib. ut ex illorum constitutionibus notum. In nummis quoque antiquis insidens scuto roma Victoriam dextrâ, scipionem sinistrâ gerens cum hac inscriptione videtur, ROMAE AETERNAE. Polemon apud Athenaeum: Ε᾿πιτομὴ τῆς ὅλης οἰκουμένης. Marcianus Heracleota Α῎ςτρον τι κοινὸν τῆς ὅλης οἰκουμένης. eunapius Sardianus in Proaeresio: Βαςιλεύουςα Ρ῾ώμη. Rutilius Numat. l. 1. v. 48.

Regina ————

———— publcherrima mundi

Inter sidereos Roma recepta polos.

Virgl. l. 2. Georg. v. 534.

Scilicet et rerum sacta est pulcherrima Roma.

Aethicus: Domina totius orbis Roma. Solin. c. 1. Caput orbis. Iulius Frontinus: Regina et Domina orbis, Tityrus apud Virgilium, Eclog. 1. v. 25. de urbe Roma,

Verum haec tantum alias inter caput extulit urbes,

Quantum lenta solent inter viburna cupressi.

Iuvat hîc ad Virgilii imitationem dixisse Velleium, l. 2. c. 4. super totum terrarum orbem Roma extulerat caput: et Vopiscum in Caro, c. 3. deeadem Roma: Passa deinceps tot Nerones post Vespasianum caput extulit. Ovidium quoque, l. 1. Fast. v. 209.

At postquam fortunt loci caput extulit huius,

Et tetigit summo vertice Roma Deos.

Et. l. 4. v. 255.

Post, ut Roma potens opibus iam saecula quinque

Vocit, et edomitô sustulit orbe caput.

Eôdem elogiô illam afficiunt Plin. l. 3. c. 5. Iustin. l. 43. c. 3. Idem Iustin. l. 18. c. 2. Cyneas a Pyrrho interrogatus. qualis Roma esset, respondit: Regum urbem sibi visam. Propert. l. 3. eleg. 21. v. 16.

Omnia romanae cedant miracula terrae;

Natura hîc posuit quicquid ubique fuit.

Cum quo Propertii encomio consonant verba ista Aristidis, in oratione, quae tota est de laudibus Romae: Ω῾ς ἐοικέναι τὴν πόλιν κοινῷ τῆς γῆς ἐργαςτηρίῳ. Et postea pulcherrime: Ο῞, τι δ᾿ ᾂν μὴ ενταῦθα ἴδοι τις οὐκ ἰςτὶ τῶν γενομένων, ἢ γιγνομένων. Martialis, l. 12. Epigr. 8. v. 1. 2.

Terrarum Dea, gentiumque Roma,

Cui par est nihil, et nihil secundum.

Compendiô hoc Martialis; sed pulchre item et ubertim Claudian. de 2. Consul. Stilich. v. 131.

Quâ nihil in terris complectitur altius aether,

Cuius nec spatium visus, nec corda decorem,

Nec laudem vox ulla capit, quae luce metalii

Aemula vicinis fastigia conserit astris:

Armorum legumque parens: quae fundit in omnes

Imperium, primisque dedit cunabula iuris.

haec est, exiguis quae finibus orta, tetendit

In geminos axes, parvaque a sede profectas

Dispersit cum Sole manus, etc.

Erinna etiam Poetria audienda est: Ea igitur sic ad urbem Romam:

Χαῖρέ μοι Ρ῾ώμα θυγατὴρ Α῎ρηος,

Χρυςεόμετρα, δαΐφρων ἄναςςα,

Σεμνὸν ἁ ναίεις ἐπὶ γᾶς Ο῎λυμπον

Αἲεν α θραυςτον.

Σοὶ μόνα πρέςβυα δέδωκε μοῖρα

Κῦδος ἀῤῥήκτῳ βαςιλήϊον ἀρχᾶς,

Ο῎φρα κοιρανήϊον ἔχοιςα κάρτος

Α῾γεμονεύης

Εᾷ δ᾿ ὑπὸ ζεύγλᾳ κ???τερῶν λεπάδνων

Στέρνα γαίας καὶ πολιας θαλάςςας

Σφίγγεται, ςὺ δ᾿ ἀςφαλέως κυβερνᾶς

Α῎ςτεα λαῶν.

Πάντα δὲ σφάλλων ὁ μέγιςτος αἰὼν

Καὶ μεταπλάςςων βίον, ἄλλοτ᾿ ἄλλως,

Σοὶ μόνᾳ πληςτήςιον οὖρον ἀρχᾶς

οὐ μεταβάλλει.

Η῏ γὰρ ἐκ πάντων ςὺ μόνα κρατίςτους

Α῎νδρας αἰχματὰς μεγάλως λοχεύεις,

Εὔςταχυν Δάματρος ὅπως ἀνεῖςα

Καρπὸν ἀπ᾿ ἀνδρῶν.

Potronius Arbiter:

Orbem iam totum victor Romanus habebat,

Quâ mare, qua terrae, qua sidus curris utrumque.

Horatius. l. 4. Od. 15. v. 15.

Porrecta maiestas ad ortum

Solis ab Hesperio cubili.

Idem. l. 3. Od. 3. v. 45.

Horrenda late nomen in ultimas

Extendat oras, qua medius liquor

Secernit Europem ab Afro,

Qua tumidus rigat arva Nilus.

Et post pauca, v. 53.

Quicumque mundi terminus obstitit,

Hunc tangat armis visere gestiens;

Quâ parte debacchentur ignes,

Quâ nebulae pluviique rores.

Tibullus, l. 2: eleg. 5. v. 57.

Roma tuum nomen terris fatale regendis,

Quâ sua de caelo prospicit arva Ceres.

Quaque patent ortus, et qua fluitantibus undis

Solis anhelantes abluit amnis equos.

Dionys. Halicarn. Η῾ δὲ Ρ῾ωμαιών πόλις ἁπάςης μὲν ἀρχεῖ γῆς, ὅςη μὴ ἀνέμβατός ἐςτιν, ἀλλ᾿ ὑπ᾿ ἀνθρώπων κατοικεῖται πάςης δὲ κρατεῖ θαλάςςης, οὐ μόνον τῆς εντὸς Η῾ρακλείων ςτηλῶν ἀλλὰ καὶ τῆς Ω᾿κεανίτιδος, ὅςη πλεῖςθαι μὴ ἀδύνατός ἐςτι, πρώτη καὶ μόνη τῶν ἐκ τοῦ παντὸς αἰῶνος μνημονευομένων ἀνατολὰς καὶ δύςεις ὅρους ποιηςαμένη τῆς δυναςτείας. Idem, l. 1. Romam vocat τὴν ἠγεμόνα τῆς γῆς καὶ τῆς θαλάςςης πόλιν Cedrenus de ea: Πᾶςαν δουλωςαμένη τὴν οἰκουμένην. Philo, de legatione ad Caium loquens, de Imperio Augusti: διὰ γῆς καὶ θαλάττης ἄχρι τῶν τοῦ κόσμου περάτων. De nomine, praeter supra dicta, audiamus B. Hieronym. aevô iam inclinante: Urbs potens, inquit, urbs Domina, urbs Apostoli voce laudata, interpretare nomen tuim; Roma aut FORTITUDINIS nomen apud Graecos est, aut SUBLIMITATIS apud Hebraeos; nempe a exaltare. Vide Septimontium. Populi Romani, de quibus Cicero: Semper appetentes gloriae praeter ceteras nationes sunt Romani. Plutarchus: Ρ῾ωμαῖοι προθυμότατοι τοῖς φίλοις. Vide de la Cerd. ad Virg. Aen. 6. v. 784. Dicuntur etiam Romulidae. Persius Sat. l. v. 30.

———— Ecce inter pocula quaerunt.

Romulidae saturi quid dia poemata narrent.

ROMAE AEDIFICIA ANTIQUA, ALIAQUE, EX QUIBUS URBIS SPLENDOR OLIM, ET MAGNITUDO DEPREWENDITUR, EX SEXTO RUFO, PUBLIO VICTORE, ET ALIIS. Aedes sacrae 102. Aediculae 424. Aerarium ingens in octava regione. Amphitheatra 3. Antra ingentia 2. Aquae 24. Aquaeductus 14. Arae 432. praecipuae. Arcus 36. Areae 19. Armamentarium in undecima regione. Asylum in sexta regione, alterum in octava regione. Atria 6. in octava regione, et alia alibi. Balnae 909. alia privata 82. Basilicae 21. Bibliothecae publicae 40. Campi 17. Capitolia 2. novum, et vetus. Carceres plures: in iis Tullianum, et Centum virorum. Carinae in tertia regione. Castellum aquarum trium, Marciae, Iuliae, et Tepulae, in quinta regione. Castra 9. Circi 8. aliis 9. Clivi 4. Clypei aurati 12. Cohortes praetoriae 14. Cohortes vigilum 6. Cohortes urbanae 6. aliis 12. Colles 7. Colossi 2. Colossi aenei 37. Colossi marmorei 51. Columnae Cochlides 2. Columnae aliae plures: in iis Lactaria, ubilac in fantibus praebebatur. Curatores 28. Curiae 30. Delubra multa, sed praecipua 10. Domus 2117. aliis 2097. Emporium ingens in duodecima regione. Equi aenaei 84. eburnei 124. magni 23. Excubitoria 14. Fontes duo praecipui, Scipionis, et Silvani. Fora 19. ex quibus Forum Romanum regio est. Horrea publica 327. Horti plures, memoratiores 15. Iani quadrifrontes 36. Insulae 46602. Lacus 1352. Latrinae publicae 144. Lavacra publica plura, duo praecipua. Lucus 31. Ludi plures, in iis litterarii in octava regione. Lupanaria 46. Lymphaea. Vide Nymphaea. Marcella plura; sed praecipua, Magnum, et Livianum. Mansiones aliquot, in quibus Albanae in secunda regione. Mensae oleariae 24000. Montes in urbe 7. trans Tiberim 2. Naumachiae 6. Nosocomium ingens in insula. Nymphaea 12. Obelisci magni 6. parvi 42. Pilae 3. Pistrina publica 329. aliis 254. Pontes 8. Portae 37. Porticus 52. Prata 2. Pyramies aliquot, magna ex parte confractae. Regiae 3. Numae, Tullii, et Hostilii. Regiones 14. quibusadditae 5. Rostra 2. nova, et vetera. Sacella plura, memoratiora 15. Sacraria plura, praecipua 4. Salinae in undecima regione. Scalae Gemoniae in regione decima tertia. Scholae memorabiliores 5. Senatula 4. tria virorum, unum matronarum. Septizonia 2. novum, et vetus. Sepulchra plurima, sed famosiora 20. Signa Deorum, et statuae, sine numero. Simulacra virorum illustr. 40. Spelunca Caci in regione dicima quarta. Stationes plures, cohortium et municipiorum. Statuae plures, memorabiliores 15. partim Deorum, partim hominum. Tabernae plurimae, in quibus tres praecipuae. Templa 133. in iis 2. Fortunae, plura Iovis, Iunon, et Veneris. Theatra quatuor. Thermae 20. Tribus 35. additae 14. Velabra duo, novum, et vetus. Vexilla publica 2. Viae 31. Vici 424. Vicomagistri 840. Villae publicae aliquot. Hîc lectorem admonendum duxi, neurbem romam minorem ipsâ famâ aestimet, dum hîc domos et statuas adeo paucas legit; nam hîc domus tantum censentur, quae nos hodie palatia vocamus. Quod si incolarum numerum, sive aedium multitudinem coniectura quis assequi velit, insularum numerum cogitet. Quod ad statuas attinet, sciat eas innumeras fuisse; cum Romani urbe Volsiniensium captâ et direptâ, inde supra duo milia statuarum Romam, teste Liviô, asportarint.

ROMANAE FAMILIAE SEU GENTES PATRICIAE, EX TITO LIVIO, DIONYSIO, TACITO, DIONE, PLUTARCHO, TRANQUILLO, ET ALIIS. Aebutia: in qua 1. Titus Aebutius Helua Consul cum Publio Veturio an. 254. ultimus, Posthumus Aebutius Helua Cornicen Consul cum Marco Fabio an. 311. Aemilia, ab Aemilio Ascanii silio, vel a Mamerco Numae filio, teste Plutarchô. In ea mamercini, Lepidi, Pauli, Barbulae, Papi, et Scauri. Paulus Aemilius Persen Macedoniae Regem vicit. Marcus Scaurus et Consul, et Censor, et Princeps Senatus fuit. Marcus Aemilius Lepidus triumviratum ab Augusto renuntiare coactus est. Alii Aemilii Barbulae, et Papi Consules fuêre. Ultimus, Marcus Scarus Sardiniam sortitur, et repetundarum postulatus, a Cicierone defensus est, et absolutus. Antonia, ab Antone Herculis filio. Hinc Marcus Antonius Triumvir, qui ab Augusto victus apud Actium, Alexandriae se interemit, Luciô Antoniô filiô relictô, qui Massiliae moriens genti finem fecit. Aquillia, in qua 1. Caius Aquillius Sabinus Consul cum Tito Sicinio an. 266. Alii Flori, Corvi, et Galli; nam Marcus Aquillius Gallus Consul fuit cum Caio Mario an. 652. Cassia: in qua 1. Spurius Cassius Viscellinus Consul cum Oppio Virginio an. 251. ultimus, Caius Cassius Consul cum Marco Terentio an. 680. Claudia, ab Actio Clauso Sabino ex oppido Regillo. Hic postea Romae in Senatorem cooptatus Appius Claudius dictus est. In qua 1. Appius Claudius praedictus Consul cum Publio Servilio an. 258. ultimus, Appius claudius Pulcher Consul cum Lucio Porcio an. 569. Appius Claudius Pulcher operâ Caesaris factus Tribunus plebis, Ciceronem in exilium eiecit. Cloelia, a Cloelio Aeneae comite. Cornelia, amplissima omnium, quatuor familias complectens, Maluginensium, Scipionum, Rufinorum, et Lentulorum. 1. Maluginensis fuit Servius Cornelius Consul cum Quinto Fabio an. 268. ultimus, Publius cornelius Consul cum Quinto Marico an. 447. 1. Scipionum fuit Publius Cornelius Magister equtum cum Marco Furio Camillio an. 357. ultimus, Publius Cornelius Consul cum Lucio Domitio an. 727. 1. Rufinus, Publius Cornelius Dictator an. 419. ultimus, Lucius Cornelius Sulla Consul cum Caio Iulio an. 748. 1. Lentulus Servius Cornelius Consul cum Lucio Genucio an. 450. ultimus, Publius Cornelius Consul cum Gneio Cornelio an. 735. Fabia, a Fabio Herculisfilio. Hinc Fabii Vibulani, et Maximi, et Pictores, et Ambusti, et Butenones, et Rulliani: ex quibus Maximi diu perdurârunt. Furia: in qua 1. Sextus Furius Fusus Consul cum Sperio Nautio, an. 265. cum aliis Fusis; Lucius Furius Medullinus Consul an. 321. cum aliis Medullinis; Marcus Furius Camillus Censor cum Marco Posthumio an. 350. cum aliis Camillis; Caius furius Pacilus Consul cum Marco Papirio an. 312. cum aliis Pacilis. Gegania, a Gia comite Aeneae: unde Genaius Macerinus 1. et postremus, Marcus Geganius Macerinus Tribunus Militum consulari potestate, an. urb. cond. 283. Horatia, ab Horatiis, (qui Curiatios et Albanos subegetunt) in tres familias divida, in Pulvillos, Barbatos, et Coclites. Horatius Pulvillus auctor fuit. Hortensia: in qua 1. Quintus Hortensius Dictator ann. 457. ultimus, Marcus Hortensius Ortalus; de quo Sueton. in Tiber. c. 47. Hostilia, ab Hostilio ex urbe Medullia. Hic Tullus Hostilius 3. Romanorum Rex. Iulia, ab Iulo Aeneae filio, qui et Ascanius; vel ab Iulo Ascanii filio, ut aliis videtur. Hinc Caius Iulius Caesar, toties Consul, qui subactâ Galliâ, Britanniâ, Hispianiâ, victô Pompeiô, Rem publicam Dictator perpetuus occupavit, a Cassio et Bruto interfectus. Ab eo Octavianus adoptatus I. Imperator fuit Augustus, post quem Tiberius II. Claudius III. Nero IV. postremus de hac familia. Virg. l. 1. Aen. v. 292. Iulius, a magno demissum nomen Iulo. Iunia, a Iunio Aeneae comite. Hinc Lucius Iunius Brutus, qui Tarquinium Superbum Regem expellendum curavit, et Consulibus principium fecit Rei publicae. Lucretia: in qua 1. Suprius Lucretius Tricipitinus Consul cum Publio Valerio an. 244. ultimus, Lucius Lucretius Tribunus Militum an. 373. Manlia; in qua 1. Gneius Manlius Consul cum Marco Fabio an. 273. ultimus, Titus Manlius Torquatus Consulcum Gneio Octavio an. 588. Primi enim Vulsones, medii Capitolini, posteriores Torquati dicti sunt. Marcia, a Marcio Sabino, qui a Numa Rege primus Pontifex maximus creatus est. Hinc Ancus Marcius 4. Romanorum Rex. Menenia: in qua 1. Agrippa Menenius Lanatus Consulcum Publio Posthumio an. 250. ultimus. Marcus Menenius Tribunus militum an. 376. Minucia, in qua 1. Marcus Minucius Augurinus Consul cum Aulo Sempronio an. 256. ultimus, Quintus Minutius Augurinus Consul cum Caio Horatio an. 296. Nautia, a Naute comite Aeneae. Hinc Spruris Nautius Rutilius Consul cum Sexto Furio: postremus, Caius nautius Consul cum Marco Claudio an. 466. Octavia, a Velitris originem duxit: in qua 1. Gneius Octavius Rufus Quaestor: inde plures Consules, ultimus, Gneius Octavius Consul cum Marco Scribonio an. 677. Hinc Caius Octavius a Iulio Caesare adoptatus, et postea Imperator Augustus. Papisia, postea Papiria: in qua Papisii Mugilani, et Papirii Crassi. Eorum 1. Lucius Papisius Mugilanus consul cum Lucio Sempronio an. 309. ultimus, Marcus Papisius Musilanus Consul cum Caio Nautio an. 342. Horum 1. Marcus Papirius Crassus Consul cum Caio Furio an. 312. ultimus, Lucius Papirius Crassus Dictator an. 433. Item fuêre Papirii Cursores: 1. Lucius Papirius Cursor Censor cum Caio Iulio an. 361. ultimus, Lucius Paprius Cursor secundum consul cum Spurio Carvilio an 481. Pinaria, a Pino Numae Regis filio, unde 1. Publius Pinarius Rufus Consul cum Caio Iulio an. 264. ultimus, Lucius Pinarius Natta Dictator an. 390. Pompilia, a Pomponio Sabinorum Rege: a quo Numa Pompilius 2. Rex Romanorum. Posthumia, in qua 1. Publus Posthumius Tubertus cum Marco Valerio Consul an. 248. postremus, Lucius Posthumius Megellus Consul cum Quinto Manilio an. 491. Quinctia tergemina. In 1. Quinctii Capitolini: 1. Titus Quinctius Capitolinus Barbatur Consul cum Appio Claudio an. 282. ultimus. Titus Quinctus Capitolinus Barbatus Tribunus militum an. 348. In altera Quinctii Flaminii: 1. Titus Quinctius Flaminius Consul cum Sexto Aelio an. 555. ultimus, Tutus Quinctius Flaminius Consul cum Quinto Caecilio an. 620. In tertia Quinctii Cincinnati: 1. Lucius Quinctius Cincinnatus Consul cum Caio Claudio an. 293. ultimus. Titus Quinctius Cincinnatus Consul cum Caio Sulpitio an. 402. Quinctilia: in qua 1. Sextus Quinctilius Varus Consul cum Publio Curiatio an. 300. ultimus, Gneius Quinctilius Varus Dictator an. 422. Sempronia: in qua 1. Aulus Sempronius Atratinus Consul cum Marco Minucio an. 256. ultimus, Aulus Sempronius Atratinus Magister equitum an. 374. Sergia, a Sergesto comite Aeneae. De quo Virgl. l. 5. Aen. v. 121. Sergestusque, domus tenet a quo Sergia nomen. Hinc Lucius Sergius Catilina; qui, cum contra Rem publicam arma sumpsisset, in agro Pistoriensi deletus est. Servilia, a Publio Servilio Priscoex Alba excisa Romam translato ortum habuit. In qua Servilii Caepiones, Vatiae, et Gemini. 1. Caepio Gneius Servilius cum Caio Sempronio Consul fuit an. 500. 1. Vatia fuit Publius Servilius Censor cum Lucio Aurelio an. 689. 1. Geminus Publius Servilius Consul cum Lucio Aurelio an. 501. cum aliis. Silvia, ab Aenea Silvio, 1. Latinorum Regum familiae, cuiusfuêre romulus et Remus. Sulpicia: in qua 1. Servius Sulpicus Camerinus Consul cum Publio Volumnio an. 292. postea Servius Sulpicius Camerinus Consul cum Marco Fabio an. 408. hinc Publius Sulpicius Galba, Consul cum Gneio Fulvio an. 543. et Servius Sulpicius Galba Consul et Imperator ab Othone occisus; et Servius Sulpicius Galba Calpurnius a Galba Imperatore adoptatus, postremus gentis. Tarquinia, a Damarato Corinthio Tarquiniis exulante: a quo Lucumo, qui Tarquinius Priscus dictus est. 5. Romanorum Rex a Marciis occisus. Hinc etiam Lucius Tarquinius Superbus, 7. Romanorum Rex, ob stuprum Lucretiae illatum regnô pulsus. Tullia, a Tullio Corniculano. Hinc Servius Tullius 6. romanorum Rex, tarquinio occisô. Valesia, postea Valeria, a Sabinis, sivea Tatio Rege ortum duxit, pacemque inter Sabinos et Romanos composuit. In ea sunt Publicolae, Maximi, Potiti, et Messalae. Auctor gentis Valerius Volusus. 2. Familia huius gentis est Flacca; in qua 1. Lucius Valerius Flaccus fuit, 3. Falconum, et 1. Quintus Valerius Falco. 4. Laevinorum. et 1. Publius Valerius Laevinus. Vetusia, et Veturia: in qua 1. Publius Veturius Geminus Cicurinus consul cum Tito Aebutio an. 254. ultimus, Caius Veturius Crassus Cicurinus Tribunus militum an. 384. Virginia: in qua 1. Aulus Virginius Tricostus Consul cum Tito Veturio an. 259. ultimus, Lucius Virginius Tricostus Consul an. 365.

GENTES PLEBEIAE, EX QUIBUS AD AMPLOS HONORES PLURES EVECTI SUNT. Acilia a Troianis ortum habere fertur. In ea 1. Marcus Acilius Curulis fuit an. 557. item Marcus Acilius Glabiro Consaul cum Publio Cornelio an. 562. ultimus, Marcus Acilius glabrio Consul cum Caio Calpurnio an. 686. Aelia (quam alii inter patricias pumerant) plures continet; Paetos, Tuberones, Ligures, Catos, et Lamias. Publius Aelius Paetus 1. Consul cum Caio Sulpicio fuit an. 416. Quintus Aelius Tubero 1. Consul cum Paulo Fabio an. 742. Sextus Aelius Catus Consul cum Tito Quinctio an. 555. Publius Aelius Ligus Consul cum Caio Popilioan. 581. Lucius Aelius Lamia Consul cum Marco Servilio an. 754. Dehis Horatius, l. 3. Ode 17. v. 1.

Aeli vetusto nobilis ab Lamo,

(Quando et priores hinc Lamias ferunt

Denominatos, et neptotum

Per memores genus omne fastos)

Auctore ab ille ducis originem.

Atilia: in qua Atilii Reguli, quorum 1. Lucius Atilius Vulso Tribunus militum an. 354. cum aliis Consulibus, quorum ultimus, Caius Atilius Regulus Serranus Consul cum Quinto Caepione an. 647. et Atilii Calatini, quorum 1. fuit Aulus Atilius Calatinus Consul cum Quinto Sulpicio an. 495. inde Caius Atilius Calatinus Bulbus Consul cum Marco Fabio an. 508. Aurelia, a Sabinis orta, prius Auselia, a sole velauro dicta: in qua 1. Caius Aurelius Cotta Consul cum Publio Servilio an. 501. ultimus, Lucius Aurelius Cotta Consul cum Lucio Manlio an. 688. Caecilia, quae a Caeculo Praenestis conditore derivari putatur. In ea 1. Lucius Caecilius Metellus Consul cum Caio Servilio an. 469. ultimus. Quintus Caecilius Metellus Consul cum Aulo Licinio an. 758. Calpurnia, a Calpo filio Numae Regis orta teste Plutarchô traditur. In ea Piscones et Frugi, duae familiae sunt. Primae 1. Consul cum Aulo Posthumio fuit Caius Calpurnius Piso an. 572. cum aliis. Alterius 1. Consulfuitcum Aulo Gabinio an. 695. Lucius Calpurnius Piso Frugi; cuius meminit Cicero pro Sextio. Auctor Panegyrici de Pisonibus sic, ad Pisonem, v. 17.

Claraque Pisonis tulerit cognomina prima,

Humida callosa cum pinseret hordea dextra.

Claudia Marcellorum: in qua 1. Marcus Claudius Marcellus Consul cum Caio Valerio an. 422. ultimus, Marcus Claudius Marcellus Consul cum Lucio Aruntio an. 731. Curii, Fabricii, et Coruncanii potius inter municipes quam inter gentes numerantur. Decia, a Publio Decio, qui se pro patria devovit, ortum ducens; in qua 1. Publius Decius Mus Consul cum Tito Manlio an. 413. ultimus, Publius Decius Mus Consul cum Publio Sulpicio an. 474. Huius meminit Iuvenalis, Satyr. 8. v. 254.

Plebeiae Deciorum animae, plebeia fuerunt

Nomma. ———— ————

Domitia, gemina; Calvinorum, et Ahenobarborum. In 1. Gneius Domitius Calvinus Censor cum Quinto Fabio an. 474. In altera Gneius Domitius Ahenobarbus 1. Consul cum Lucio Quinctio an. 561. Hinc gneius domitius Ahenobarbus, a Claudio Imperatore adoptatus, Imperator fuit, Nero Claudius Domitianus dictus. Fulvia: in qua Lucius Fulvius Curvus 1. Consul cum Quinto Fabio an. 431. Gneius Fulvius Centumalus Consul cum Luclo Cornelio an. 455. Marcus Fulvius Petinus Consul cum Tito Manlio an. 454. cum aliis; Marcus Fulvius Nobilior Consul cum Gneio Manlio an. 564. cum aliis; Marcus Fulvius Flaccus Consul cum Appio Claudio an. 489. cum multis aliis ultra annum 628. Iunia: in qua Didius Iunius Brutus 1. Consul cum Lucio Furio an. 428. ultimus, Marcus Iunius Brutus Consul cum Marco Aemilio an. 676,. Fuêre eiusdem gentis Iunii, Penni plures, et Silani. Nam ultimus Pennus cognomentô Callaicus Consul fuit cum Publio Cornelio an. 615. ultimus Silanus, Marcus Iunius, Consulcum Caio Iulio an. 728. Item Lucius Iunius Pullus Consul cum Publio Claudio an. 504. Licinia: in qua 1. Publius Licinius Calvus Tribunus militum et consularis potestatis an. 353. ultimus, Marcus Licinius Crassus Consul cum Gneio Cornelio an. 739. Ex edem Lucius Licinius Lucillus Consul cum Aulo Posthumio, an. 602. cum aliis; et Lucius Licinius Muraena Praetor an. 670. Fuit et Lucius Muraena Consul cum D. Silano; de quo Cicero in oratione pro Muraena. Livia: in qua 1. Caius Livius Denter Magister Equitum an. 405. Primus Consul cum Lucio Aemilio an. 534. fuit Marcus Livius Salinator. Hinc Caius Livius Drusus Consul cum Publio Cornelio an. 606. ultimus, Lucius Livius Drusus Consul cum Lucio Calpurnio an. 738. Lutatia: in qua 1. Pontifex maximus et Consul cum Aulo Posthumio an. 511. fuit Caius Lutatius Catulus; postremus, Quintus Lutatius Catulus Consul cum Marco Aemilio an. 675. Marcia: in qua Caius Martius Rutilus Pontifex et 1. Consul cum Gneio Manlio an. 396. ultimus, Caius Marcius Censorinus Consul cum Caio Asinio an. 745. Maria a Caio Mario municipe Arpinate initium habuit, qui septies Consul fuit, qui armis Syllanis eiectus, Minturnis vitam finiit. Ultimus, Caius Marius Consul cum Gneio Papirio an. 671. Mucia, in qua Quintus Mucius Scaevola 1. Consul cum Spurio Posthumio an. 579. ultimus, Quintus Mucius Scaevola Pontifex et Consul cum Lucio Crasso an. 658. Plautia: in qua 1. Consul cum Marco Fabio fuit Caius Plautius Proculus an. 395. ultimus, M. Plautius Silvanus Consul cum Caio Iulio an.751. Pompeia, gemina. In 1. Aulus Pompeius Rufus, a quo Quintus Pompeius Rufus Consul cum Gneio Servilio an. 642. ultimus, Sextus Pompeius Rufus Consul cum Sexto Apuleio an. 766. Altera Gneorum est: ex qua Gneius Pompeius cognomine magnus, a Caesare victus in Pharsalia, cum antea pluries trium phâsset. Popilia: in qua 1. Consul cum Caio Manlio an. 394. fuit Marcus Popilius Laenas Flavius Carmentalis; postremus, Publius Popilius Laenas Consul cum Publio Rupilio an. 621. Porcia a Caere oppido ortum habet: cuius princeps fuit Marcus Procius Cato Censorinus Augur, Quaestor, Consulcum Lucio Valerio an. 558. Hinc Marcus Porcius Cato, qui se Uticae interemit, partes Pompeii secutus. Sempronia: in qua Sempronii Sophi, quorum 1. fuit Publius Sempronius Sophus pontifex et Consul cum Publio Sulpicio an. 449. Longi, quorum 1. Titus Sempronius Longus Consul cum Publio Cornelio an. 535. tuditani, qorum 1. Consul cum Marco Cornelio an. 549. fuit Publius Sempronius Tuditanus; et Gracchi, quorum 1. Consul cum Publio Valerio an. 515. fuit Titus Sempronius Gracchus quaestor an. 630. de quo Cicero in Bruto. Tullia ortum a Tullo, Volscorum Rege, habet ex municipio Arpinate: in qua Cicerones. Quorum splendor Marcus Tullius Cicero fuit, cum ad Consulatum perveniret, eloquentiae latinae pater. Nic. Lloydius.

II.

ROMA

mulier Troiana fuit, quae una cum Aenea in Italiam devenit,f et nupta Latino Aboriginum Regi, Romulum et Remum peperit, qui cum Urbem condidissent, Romam eam a Matris nomine dixêre. Ita Callias, qui Agathoclis gesta memoriae mandavit, apud Dionys. Halicarnass. l. 1. Meminit eiusdem, Lycophron, in Cassandra,

Τόιους δ᾿ ἐμόν τις ςύγγονος λείψει διπλῆς

Σκυμνοὺς λέοντας, ἔξοχον Ρ῾ώμης γένος.

Tales relinquet consobrinus duplices

Meus Leones, maximum Romae genus.

Communis vero opinio est, Romulum Remumque e Rhea Sylvia, vel Ilia, prognatos esse, ut vidimus supra, in voce Rhea Interim, si non mulieris, saltem Deae nomen quoque Roma fuit. A Romanis enim ac Graecis Romam pro Numine habitam esle, docet Martialis, l. 12. Epigr. 8. v. 1. 2.

Terrarum Dea, gentiumque Roma,

Cui par est nihil, et nihil secundum.

Et Frontinus, de Aquaeduct. l. 2. Regina et Dominaorbis, quaeterrarum Deagentiumque consistit, cui par nihil et nihil secundum. Quod non κατὰ μεταφορὰν solum. sed proprie etiam accipere possumus: cum sit, ut Claud. Rutilius, Itiner. sui primô. v. 48. ait;

Inter sidereos Roma recepta polos.

Itaque et Templum Deae Romae fuit: cuius meminêre Livius et alii multi; uti pluribus dictum Vossio, Institut. Orator. l. 4. c. 6. sect. 5. Vide eundem, de orig. et progr. Idolol. l. 2. c. 62. et in voce Roma Urbs.